28 illik hazırlıq və ermənilərə verilən 44 günlük dərs – YUNUS OĞUZ yazır
Epiqraf
Hökumət o zaman özünə potensial üsyançılar hazırlayır ki, cəmiyyətdə xurafatlaşma, manqurtlaşma, cahilləşmə, zombiləşmə sürətlənir, riyakarlıq, saxtakarlıq baş alıb gedir. Bu zaman milli-mənəvi və maddi dəyərlərin, vətənpərvərliyin təbliği effekt vermir və dövlətçilik anlayışı məmur və ictimai status anlayışı ilə eyniləşdirilir.
“Tarix ibrətdir” silsiləsindən
Əvvəli burada
Ən əsası isə onlar uydurduqları yalana əvvəl özləri inanır, sonra isə dünyanı inandırırdılar. Çoxsaylı fondları belə işlər üçün milyonlarla vəsait xərcləyirdilər, elə indi də bu iş davam etməkdədir. Bir sözlə haqq işimizi dünyaya çatdırmaq üçün çox çətinlik çəkirdik. Amma torpaqlarımızı işğaldan azad etmək əzmimiz çox güclü idi.
Beləcə Vətən müharibəsi başlandı. Qeyd etməliyəm ki, əhalinin yüzdə doxsan beşi Böyük Qələbənin bizim tərəfdə olacağına bir an belə şübhə etmirdi. Bütün şəhərləri, kəndləri, küçələri Azərbaycan və Türkiyə bayraqları bürümüşdü. Bəzi yerlərdə Pakistan bayraqları da görünürdü. Evlərin eyvanlarından asılan bayraqlarımızla fəxr duyuruq. Himnimizi dinləyəndə qürur hissi keçirirdik. Himndəki sözləri gənclər tez- tez təkrar edirdilər.
Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız
Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz…
Himnin gücünü bu müharibədə gördük. Yoxsa bəzi millət vəkilləri himnin dəyişməsi təklifini irəli sürürdülər.
Əsgərlərimiz sözün əsl mənasında can verməyə və qan tökməyə qadir oldular. Onlara nə qədər şan söyləsək, yenə də azdır. Yaralanan əsgər və zabitlərimiz döyüş meydanından çıxmır, yaxud yaralanan döyüş yoldaşını, ya da şəhid dostunu çiyninə alıb döyüşə davam edir, yalnız irəli getmək haqqında düşünürdülər. Yüksək mənəvi ruh və hərbi hazırlıq öz sözünü deyirdi. Kəndlər, rayonlar alındıqca xalq ordumuzun məğlubedilməzliyini görür, hiss edir və fəxarət hissi keçirirdi.
Düzdür, ordumuzun içində hələ əski nazirin zamanından başqa dövlətə işləyənlər vardı. Amma onlar çox tezliklə ifşa olunur, ya döyüşdən kənarlaşdırılır, ya da həbsə atılırdılar. Hərbi sirr olduğu üçün bu məsələyə geniş toxunmuram.
Bir məqamı da xüsusi qeyd etmək istəyirəm. Birinci Qarabağ savaşında ermənilər bəzi rayonları raket atəşinə tutanda əhali həmin rayondan çıxırdı. Onlar bu taktikanı yenidən tətbiq etdilər, amma, bu xına o xınadan deyildi. Gəncə, Tərtər, Bərdə, Beyləqan və başqa yerlər bombalananda camaatın heç tükü də tərpənmədi, çünki xalq qələbəyə əmin idi və ordumuza inanırdı. Bu Dövlət və Ordu daha doxsanıncı illərin Dövlət və Ordusu deyildi.
Hamı başa düşürdü ki, Qələbə heç də uzaqda deyil. Əsas da Şuşada əlbəyaxa və küçə döyüşləri yenidən şəhəri əsl sahiblərinə qaytardı. Ermənilərin sonuna az qalmasına artıq heç bir dövlət şübhə etmirdi.
Buna qədərsə Müzəffər Ordumuz Murovun ən yüksək zirvəsini, Suqovuşanı, iki yüzdən çox kəndi, Zəngilanı, Cəbrayılı, Füzulini, Qubadlını işğaldan azad etmişdi.
Azərbaycan Qafqaza yeni düzən gətirirdi. Artıq ölkəmiz bölgədə əsl söz sahibinə çevrilirdi və belə də oldu. Bundan sonra heç bir dövlət Azərbaycanın maraqlarını nəzərə almadan bölgədə siyasət yeridə bilməyəcəkdi.
Dövlətimizin bir üstünlüyü də NATO-nu Türkiyənin timsalında Azərbaycana buraxmaqla oldu. Düzdür, Rusiya bunu heç vəchlə istəmir, Türkiyə ordusunun iki yüz illik at oynatdığı məkana gəlməsini arzulamırdı. Amma, Azərbaycan prezidentinin təkidi ilə bu baş verdi və bölgədə ikiqütblü dünyanın gücləri balanslaşdırıldı. Bu da yeni geosiyasətin başlanğıcının təzahürü oldu. Buna əyani sübut isə Azərbaycan və Türkiyə prezidentlərinin dekabrın 10-da Bakıda keçirilən “Zəfər Paradı”nı qəbul etməsi oldu.
44 günlük gərgin müharibədən, ilk növbədə Şuşa şəhəri alınandan sonra aydın oldu ki, ordumuz Xankəndini bir neçə saata geri alacaq və bununla da Ağdam tərəfdə yerləşən erməni ordusu tam mühasirəyə düşəcək. Rusiya və bəzi Avropa dövlətləri bununla barışa bilməzdilər. Bu səbəbdən Fransa, Belçika, Hollandiya parlamentləri səviyyəsində “DQR”-i tanımaq cəhdi etdilər və ciddi təpkilərlə qarşılaşdılar. Rusiya isə, bir tərəfdən problemi ABŞ və Fransasız həll etmək istəyir və çalışırdı ki, hər iki dövlət bölgədə söz sahibinin kim olduğunu bariz göstərsin, digər tərəfdən Qafqazda münaqişə ocağının qorunub saxlanılmasında, bununla da ən pis halda rus sülhməramlılarının burada yerləşdirilməsində maraqlı idi.
Aydın oldu ki, prezidentin təkidi və Türkiyənin dəstəyilə bundan sonra Qarabağda ermənilər üçün heç bir status olmayacaq. Doğurdan bu status niyə olmalıdır? Azərbaycan çoxmillətli dövlətdir və hər bir etnos bu dövlətin qanunları ilə yaşayır. Bir halda ki, hər bir etnos, burada öz adət-ənənələrini saxlamaq şərtilə Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul edib normal yaşayır, ermənilərin onlardan nəyi artıqdır? Ya vətəndaşlığı qəbul et, ya da köç başqa ölkəyə, çünki Azərbaycan dövlətinin ərazi bütövlüyü əksər dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən tanınıb və dəyişməzdir.
Bir məsələni də qeyd edim . Azərbaycan prezidenti bir çox müsahibələrində xüsusilə vurğulayırdı ki, Azərbaycan ordusu BMT-nin (Birləşmiş Millətlər Təşkilatı ) 1993-cü ildə qəbul etdiyi Ermənistanın işğalçı siyasətini pisləyən dörd qətnaməsinin (822, 853, 874, 884) icrasına başlayıb.Çünki bu qətnamələrə görə erməni silahlıları qeyd- şərtsiz bu ərazilərdən dərhal çıxmalıdırlar. Ancaq 28 ildə heç kim bu qərarların həyata keçirilməsinə nə təminat verdi, nə də təkid etdi. Azərbaycan ordusu bu qərarları həyata keçirmək üçün əks hücuma keçərək Vətən müharibəsinə başladı. Azərbaycanı dəstəkləmək və ” sağ ol” demək əvəzinə Makron kimi Fransa prezidenti açıq-aşkar Ermənistanı dəstəkləməklə dövlətimizin üstünə yeridi, onu təhdid etdi.
Azərbaycan isə BMT-nin nüfuzunu göylərə qaldırdı . Hələ bu azmış kimi müharibənin gedişində bu qurumun Təhlükəsizlik Şurasının üzvləri (ABŞ, Rusiya, Böyük Britaniya, Fransa və Çin) toplaşaraq Ermənistan- Azərbaycan münaqişəsi haqqında yeni qətnamə qəbul etmək istəyirdilər. Köhnə qətnamələr yeni layihədə heç yada salınmırdı və bizim əleyhimizə idi, Yaxşı ki, bu qətnaməyə Böyük Britaniyanın nümayəndəsi veto qoydu və Şuraya daimi üzv olmayan ölkələr belə sənədin qəbul edilməsinə etiraz etdilər. Bunlar üç il müddətinə İlham Əliyevin də sədr olduğu Qoşulmama Hərəkatına daxil olan ölkələr idi, Prezidentin 120 ölkənin üzv olduğu belə təşkilatda uğurlu siyasəti BMT səviyyəsində özünü biruzə verdi.
Nəhayət, Paşinyan çıxılmaz vəziyyətdə qaldığını başa düşdü, eyni zamanda Rusiyanın təkidi və təzyiqi ilə noyabrın 10-da Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya arasında üçtərəfli bəyanat imzalandı, bununla da, iki il yarım müddətində Paşinyanın Rusiya əleyhinə apardığı siyasət iflasa uğradı.
Putin ona sübut etdi ki, Ermənistanda söz sahibi kimdir. Bu sənəd əslində Ermənistanın kapitulyasiyası anlamına gəlirdi.
Bu saziş Ermənistanın hansı böhranda olduğunun və gələcəkdə hansı problemlərin içində çapaladığının bariz nümunəsidir.
Bəyanatın tam mətnini təqdim edirik:
Noyabrın 10-da Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderlərinin birgə bəyanatı imzalanıb.
Biz, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev, Ermənistan Respublikasının baş naziri Nikol Paşinyan və Rusiya Federasiyasının Prezidenti Vladimir Putin aşağıdakıları bəyan edirik:
1. 10 noyabr 2020-ci il tarixində Moskva vaxtı ilə saat 00.00-dan etibarən Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zonasında atəşin və bütün hərbi əməliyyatların tam dayandırılması elan olunur. Bundan sonra Tərəflər adlandırılacaq Azərbaycan Respublikası və Ermənistan Respublikası hazırda tutduqları mövqelərdə qalacaqlar.
2. 20 noyabr 2020-ci il tarixinədək Ağdam rayonu Azərbaycan Respublikasına qaytarılır.
3. Dağlıq Qarabağda təmas xətti və Laçın dəhlizi boyu Rusiya Federasiyasının 1960 sayda odlu silahlı hərbi qulluqçusundan, 90 hərbi zirehli texnika, 380 ədəd avtomobil və xüsusi texnikadan ibarət sülhməramlı kontingenti yerləşdirilir.
4. Rusiya Federasiyasının sülhməramlı kontingenti erməni silahlı qüvvələrinin çıxarılması ilə paralel şəkildə yerləşdirilir. Rusiya Federasiyasının sülhməramlı kontingentinin qalma müddəti 5 ildir və müddətin bitməsinə 6 ay qalmış hazırkı müddəanın tətbiqinə xitam verilməsi niyyəti ilə bağlı Tərəflərdən hər hansı biri çıxış etməzsə, müddət avtomatik olaraq növbəti 5 ilə uzadılır.
5. Münaqişə tərəflərinin razılaşmalara əməl etməsinə nəzarətin səmərəliliyinin artırılması məqsədilə atəşkəsə nəzarət üzrə sülhməramlı mərkəz yaradılır.
6. Ermənistan Respublikası 15 noyabr 2020-ci il tarixinədək Azərbaycan Respublikasına Kəlbəcər rayonunu, 1 dekabr 2020-ci il tarixinədək isə Laçın rayonunu qaytarır. Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edəcək və bununla belə Şuşa şəhərinə toxunmayacaq Laçın dəhlizi (5 km. enliyində) Rusiya sülhməramlı kontingentinin nəzarəti altında qalır.
Tərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək və bununla da həmin marşrutun mühafizəsi üçün Rusiya sülhməramlı kontingentinin gələcək yerdəyişməsi nəzərdə tutulur.
Azərbaycan Respublikası Laçın dəhlizi üzrə hər iki istiqamətdə vətəndaşların, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin hərəkətinə təhlükəsizlik zəmanəti verir.
7. Daxili məcburi köçkünlər və qaçqınlar Dağlıq Qarabağın ərazisinə və ətraf rayonlara BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının Ofisinin nəzarəti altında geri qayıdır.
8. Hərbi əsirlər, girovlar və digər saxlanılan şəxslərin, habelə cəsədlərin mübadiləsi həyata keçirilir.
9. Bölgədəki bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələri bərpa edilir. Ermənistan Respublikası vətəndaşların, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin hər iki istiqamətdə maneəsiz hərəkətinin təşkili məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının qərb rayonları və Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat əlaqəsinin təhlükəsizliyinə zəmanət verir. Nəqliyyat əlaqəsi üzrə nəzarəti Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin Sərhəd Xidmətinin orqanları həyata keçirir.
Tərəflərin razılığı əsasında Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Azərbaycanın qərb rayonlarını birləşdirən yeni nəqliyyat kommunikasiyalarının inşası təmin ediləcəkdir.
Bu sazişdən sonra ermənilər hələ də depressiyadan çıxa bilmirlər. Görünür onları həmişə bu vəziyyətdə saxlamaq və idarə etmək üçün depressiya vacib şərt olaraq daima qalacaq. Ermənistan müxalifəti (on yeddi partiya) N.Paşinyanı istefaya göndərmək üçün hərəkətə keçsə də, on min etirazçını meydana güclə yığa bilirdi. Bu, o demək idi ki, xalq həm məğlubiyyət şokundan ayıla bilmir, otuz iki il apardığı diplomatik mübarizənin nəticə vermədiyini (hətta Ermənistan “DQR”nın müstəqilliyini heç vaxt tanımadı, yaxud buna cəsarəti çatmadı, çünki belə olsa idi, siyasi fəsadları daha ağır olacaqdı və bu səbəbdən də Ermənistanın özündə çox kasıb həyat tərzi sürən əhalinin bu problemdən yorulduğunu,birdəfəlik həll etmək istəyini təzahür edirdi. Digər tərəfdən dünya erməni diasporasının “Qarabağ” adına topladığı milyonlarla vəsaitin hakimiyyət tərəfindən mənimsənilməsi əhali tərəfindən hökumətə və müxalifətə qarşı biganəlik yaratmışdı və bu səbəbdən müxalifət xalqdan dəstək ala bilmədi. Başqa bir səbəb də erməni xalqının, Ermənistan dövlətinin “Böyük Ermənistan” xülyasının ilğımdan başqa bir şey olmaması idi. 44 günlük Vətən müharibəsi bütün bunların üstündən yekə, yağlı qırmızı xətt çəkdi. Bundan sonra Ermənistan dövlətinin mövcudluğu sual altına düşdü, çünki hazırda bu ölkə iqtisadi, siyasi, psixoloji, humanitar fəlakətin astanasındadır.
Ardı var…